Canalblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog
Publicité
Rangaku
30 juillet 2020

IV-a. Tableau des traductions : époque Rangaku

IV-a. Tableau des traductions : époque Rangaku 蘭学時代

スクリーンショット 2020-07-30 16

スクリーンショット 2020-07-30 16 

Notes du Tableau IV-a.

(1) =

Kyûryoku hôron『求力法論』ou Kyûryoku-ron『求力論』(1784) , de SHIZUKI Tadao 志筑忠雄 , d’après Over de Wetten der Aantrekkinge, en andere Lulofs der Natuurkunde, qui est la dernière des trois parties de Inleidinge tot de waare natuur-en sterrekunde, of de natuur-en sterrekundige lessen van de Heer Johan Keill, M. D. Saviliaansch Hoogleerar in de Sterrkunde te Oxford. Leiden (1741), sous-titrée Een Brief van JOHAN KEILL  M.D.V.K. uit CHRISTURKERK TE OXFORT, Aan den Wyd-beroemde Heer WILLEM COCKBURN Doctor in de Geneeskunde, Waar in de Wetten der Aantrekkinge en andere Beginzelen der Natuurkunde worden voorgestelt, de Johan LULOFS, version hollandaise de l’original latin de John KEILL, Introductio ad veram Physicam et ad veram Astronomiam, quibus accedunt trigonometria, dissertation de viribus centralibus et legibus attractionis, Oxoniae, 1705, sur les théories d’Isaac NEWTON.

(2) =

- Rekishô shinsho『暦象新書』(1798 - 1802) , de SHIZUKI Tadao ; autre traduction accompagnée de commentaires, d’après la version hollandaise, par Johan LULOFS, de Introductiones ad veram Physicam et ad veram Astronomiam(1725) de John KEILL [voir (1)]. Dans le Rekishô shinsho, les travaux de KEILL sont notés Keiru zensho『奇児全書』.

 (3) =

Kikaikanran『気海観瀾』(1827), d’AOCHI Rinsô青地林宗, d’après l’un de ses premiers manuscrits, le Kakubutsu sôhan『格物綜凡』, et Natuurkundig Schoolboek. uitgegeven door de Maatschappij : tot nut van’t Algemeen (1e édit., Leiden 1800) de Johannes BUYS. [pour le détail voir Appendice- Éléments]

(4) =

Kyûritsû『窮理通』(1836), de HOASHI Banri 帆足万里, d’après Beginselen der Natuurkunde, Beschreeven ten dienste der Landgenooten de Pieter van MUSSCHENBROEK, Astronomia of Sterrekunde (édit. de 1771) version hollandaise par Arnoldus Bastiaan STRABBE de l’ouvrage de Joseph Jérôme de LALANDE, Astronomie (1764) ; HOASHI a entre autres aussi consulté : Jean-Baptiste DELAMBRE, Pierre Simon LAPLACE et Pierre François André MECHAIN, Jacob de GELDER et Johannes BUYS, etc. [pour le détail voir Appendice-Éléments]

(5) =

Seimikaisô 『舎密開宗』(1837), d’UDAGAWA Yôan 宇田川榕菴 ; pour cet ouvrage de Yôan, on se reportera à l’Appendice qui lui est consacré. [Appendice-Les sources du Seimikaisô『舎密開宗』]

(6) =

Kikaikanran kôgi『気海観瀾広義』(1851), de KAWAMOTO Kômin 川本幸民, refonte augmentée du Kikai kanran『気海観瀾』d’AOCHI Rinsô. Dans son Catalogue raisonné des livres et des manuscrits japonais (Bibliothèque japonaise) Lindor SERRURIER note :

スクリーンショット 2020-07-30 16

Les sources japonaises en question sont : (1) Volks Natuurkunde, of Onderwijs in de Natuurkunde voor mingeoefenden (1811, seconde édit.) et (2) Natuurkundig Schoolboek. uitgegeven door de Maatschappij : tot nut van’t Algemeen (1828), deux ouvrages de Johannes BUYS, (3) Natuurkundig Handboek, voor Leerlingen in de Heel-en Geneeskunde (1826), traduction hollandaise par Gerhardus Johannes van EPEN de Naturlehre für angehende Ärzte und Wundärzte (1814), ouvrage de Johann Nepomuk ISFORDING. [pour le détail voir Appendice-Les sources du Seimi kaisô, et Appendice-Éléments]

(7) =

Rigaku teiyô『理學提要』(1854, 1856, et 1860), de HIROSE Genkyô 広瀬元恭, traduction (en kanbun) incomplète (la dernière partie, à partir du chapitre 132, n’a pas été publiée et le manuscrit a été perdu) de Natuurkundig Handboek voor Leerlingen in de Heel- en Geneeskunde, naar het Hoogduitsch door G. J. van EpenAmsterdam, Bij C. G. Sulpke, 1826 ; version hollandaise par Gerhardus Johannes van EPEN de Naturlehre für angehende Ärzte und Wundärzte, als Einleitung in das Studium der Heilkunst ; zum Gebrauche der Vorlesungen für die feldärztlichen Zöglinge der medecinisch-chirurgishen Josephs-Akademie, Wien, Kaulfuss und Armbruster 1814 ; original allemand d’ISFORDING Johann Nepomuk Elder von Kostnitz. 

(8) =

Oranda jii『和蘭字彙』(1855 - 58), de KATSURAGAWA Hoshu 桂川甫周 (12 volumes, 1874 pages, environ 50.000 entrées), le plus complet des dictionnaires hollandais-japonais de l’époque des Études hollandaises, est en fait l’édition révisée du Zûfu haruma jisho『ヅーフ・ハルマ字書』 ; autres noms : Zûfu haruma, Nagasaki haruma『長崎ハルマ』ou encore Zû-yaku haruma『道訳法児馬』. Compilé avec l’aide des onze meilleurs traducteurs-interprètes de Nagasaki, sous la houlette de Hendrik DOEFF (directeur de la factorie hollandaise de Dejima 出島) et achevé après le retour de ce dernier en Hollande (en 1823), le Zûfu haruma [= Doeff Halma] demeure le plus célèbre des dictionnaires d’alors. Il s’agit de la traduction de la seconde édition (1729) du dictionnaire hollandais-français de François HALMA [voir Supra].

(9) =

Heika sudoku seimi shingen『兵家須読舎密真源』(1856), de KAWAMOTO Kômin, traduction de Natuurkundige leercursus ten gebruike der Koninglijke Militaire Akademie. Gronden der Krijgskundige Scheikunde voor den Kadetten der Artillerie Ingenieur en Genie, Breda, Broese & Comp., 1840, version hollandaise de Grundzüge der Militär-Chemie. Entworfen von Dr. Moritz Meyer Königl. Preuss. Hauptmann. Berlin, Schlesinger, 1834, original allemand de Moritz MEYER (MEIJER).

(10) =

Kagaku shinsho『化學新書』 (1860), KAWAMOMTO Kômin, traduction de De scheikunde van het onbewerktuigde en bewerktuigde rijk, bavattelijk voorgesteld en meet envoudige proeven opgehelderd. Naar het Hoogduitsch van Dr. Stöckhardt door Dr. J. W. Gunning. 2de druk. Schoohoven 1850, (1850, 2e éd. ; 1855, 3e éd.), version hollandaise par Jan Willem GUNNING de Die Schule der Chemie, oder erster Unterricht in der Chemie. Braunschweig, Viewer un Sohn, 1846, original allemand de Julius Adolf STÖCKHARDT. En 1861, KAWAMOTO en publiera la version augmentée, Kagaku nyûmon (zôho)『化學新書(増補)』, à partir de la 3e édition de GUNNING (1855). La traduction de GUNNING sera reprise par UENO Hikoma 上野彦馬 dans son Seimikyoku hikkei『舎密局必携』(1862). [pour le détail voir Apprendice-Le mot élément「元素」genso].

(11) =

Kagaku nyûmon 『化學入門』(1867), de TAKEHARA Heijirô竹原平次郎, ISHIBASHI Hachirô 石橋八郎et KATURAGAWA Hosaku 桂川甫策 (pour la préface), traduction de : (1) Scheikunde voor den Beschaafden Stand en het Fabriekswezen. Eerste DeelGouda Gerrit Benjamin Van Goor, 1851. (premier volume, 1851, 2e éd.), version hollandaise par J. B. PEETERS, de l’original français Leçons de chimie élémentaire appliquée aux arts industriels de Jean-Pierre Louis GIRARDIN, et de : (2) Algemeene scheikunde. Voor Nederland bewerkt door F. H. Van Moorsel. Amsterdam, Weijtingh & Van Der Haart. 1854, version hollandaise par Franciscus Huberus van MOORSEL de Leçons de chimie élémentaire (1836 - 37 ; 2e édit., 1839) du même GIRARDIN. Les traducteurs japonais ont également consulté d’autres ouvrages, notamment de Jön Jacob BERZELIUS.

Autre titre japonais :

- Shikeikyunde, fôru, den, beshikâfuden, sutanto, en, hetto, faburîkiwêsen『シケイキュンデ、フォール、デン、ベシカーフデン、スタント、ヱン、ヘット、ファブリーキウフヱーセン』, de UENO Hikoma 上野彦馬.

 

IV-b. Tableau des traductions : ère Meiji 明治時代

(I) 1868 -1872

スクリーンショット 2020-07-30 16

スクリーンショット 2020-07-30 16

Notes pour : (I) 1868 -1872 

(1) =

Gewu Rumen『格物入門』(1868) Elements of Natural Philosophy and Chemistry, de William Alexander Parson MARTIN. Dans le Supplementary Catalogue of Chinese Books and Manuscripts (1903) de la bibliothèque du British Museum, l’ouvrage est noté An Introduction to Natural Philosophy ou Khi wuh juh munn et le nom chinois de l’auteur, 丁韙良, est transcrit TING WEI-LEANG. En 1869, la version japonaise du Gewu Rumen 『格物入門』 Kakubutsu nyûmonde MOTOYAMA Zenkichi 本山漸吉 reprend le texte chinois en l’annotant pour une lecture à la japonaise「訓点」kunten, comme le fera la même année (1869) GA Noriyuki 何禮之, traducteur-interprète chinois de Nagasaki. [pour le détail voir Appendice-Éléments]

スクリーンショット 2020-07-30 16

(2) =

- Rika shinsetsu『理化新説』(1869), de MISAKI Shôsuke 三崎嘯輔, traduction d’après le contenu des cours de physique-chimie de Konrad Walter GRATAMA, professeur appointé par le Bakufu幕府, qui enseigna ces disciplines à l’École de Physique-Chimie d’Ôsaka,「大阪舎密局」Ôsaka seimi-kyoku, de mai 1869 à mai 1870. [pour le détail voir Appendice-traductions du mot chimie]

Dans son Catalogue Raisonné (Bibliothèque japonaise), Lindor SERRURIER mentionne l’ouvrage de MISAKI sous le numéro 941.

スクリーンショット 2020-07-30 16

スクリーンショット 2020-07-30 16

(3) =

Kagaku kunmô 『化學訓蒙』 (1869), d’ISHIGORO Tadanori 石黒直悳, d’après Kagaku mondô 『化學問答』, sa propre traduction des cours de chimie de Georg Hermann RITTER, professeur qui prit la suite de K. W. GRATAMA à l’ex-École de Chimie d’Ôsaka「大阪理学所」Ôsaka rigaku-jo, de décembre 1870 à septembre 1872. [pour le détail voir Appendice-Éléments]

スクリーンショット 2020-07-30 16

 

Publicité
Publicité
Commentaires
Newsletter
Publicité
Archives
Rangaku
Pages
Visiteurs
Depuis la création 10 367
Publicité