Canalblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog
Publicité
Rangaku
19 mai 2018

La seule connaissance livresque des remèdes ne

  La seule connaissance livresque des remèdes ne suffit pas à Genshin. Jusqu’alors, les drogues et produits chimiques qui circulaient peu ou prou au Japon venaient des Hollandais de l’îlot de Dejima, mais en quantité insuffisante au regard des besoins de plus en plus importants pour la pratique de la médecine occidentale. Genshin pensa qu’il fallait en importer directement de l’Occident. Or, en cette période de fermeture du pays, l’achat de produits étrangers était sévèrement limité par le Bakufu et pour celui qui se livrait sans autorisation préalable à un tel négoce, synonyme de contrebande, les peines encourues était lourdes. Genshin adressa une requête (cosignée par ÔTSUKI Gentaku) au Bakufu en vue d'obtenir son accord pour acheter de nouveaux produits pharmaceutiques de Hollande. C’était prendre un gros risque, car les études occidentalesYôgaku「洋学」, avaient beau prospérer, le Bakufu très méfiant voyait toujours d’un mauvais œil ce qui venait de l’étranger. D’autre part, les tenants de la médecine chinoise traditionnelle, et ceux des études chinoises, les Kangaku-sha「漢学者」, restaient influents et faisaient obstruction. L’affaire demeurée sans suite, éclaire cependant la nature déterminée de Genshin, soucieux avant tout de soigner et de soulager le plus grand nombre, malgré les obstacles rencontrés et les risques encourus 

  Dans le domaine de l’ophtalmologie, Genshin est encore un précurseur. On lui doit une traduction (non publiée) :

- Taisei ganka zensho『泰西眼科全書』(5 volumes, 1799), Traité complet d’ophtalmologie occidentale, traduction de Verhandeling over de oogziekten, door den heer Joseph Jacob Plenck, doctor in de heelkunde, hoogleeraer der ontleed-heel- en verloskunde aen de keizerl. konigkl. Hooge schoole te Tirnau. Uit het latyn vertaeld, en met aenteekeningen vermeerderd, door Martinus Pruys, med. doctor. Te Rotterdam. By J. Pols en Dordrecht, J. Knap Jz., A. Z. 1787. C’est la traduction hollandaise annotée, par le médecin néerlandais Martinus PRUYS, d’un ouvrage du grand médecin et botaniste autrichien, pionnier de la dermatologie, Joseph Jakob von PLENCK, Lehre von der Augenkrankheiten, édition allemande parue en 1778 de son Doctrina de morbis oculorumViennae, 1777.

*La traduction de Genshin sera reprise et augmentée par SUGITA Ryûkei 杉田立卿 qui fit paraître le Oranda ganka shinsho『和蘭眼科新書』, très vite retitré Ganka shinsho『眼科新書』Nouveau traité d’ophtalmologie( 5 volumes, 1815) après modification des planches de la dissection de l’œil, et qui assura à son auteur la renommée de premier ophtalmologiste japonais. Les planches sont du peintre de style occidental ISHIKAWA Tairô 石川大浪.

   Lindor SERRURIER (in Catalogue raisonné) note : Gan-kuwa sin-siyo『眼科新書』Le nouveau livre de l’oculiste. Traduction japonaise du livre hollandais intitulé : J. J. Plenck, Verhandeling over de oogziekten, uit het latijn vertaald door M. Pruys, Rotterdam 1787 (Dissertation sur les maladies de l’œil, traduit du latin). En sinico-japonais classique. Par Sugida Rikkô. Figures noires. 6 vols. gr. in-8eOhosaka 1815.

スクリーンショット 2018-05-19 9

スクリーンショット 2018-05-19 9

 Genshin est aussi considéré comme le père de la pédiatrie au Japon, ainsi qu’en témoigne sa traduction restée sous forme de manuscrit :

Shônishobyô kanpô chiryô zensho『小児諸病鍳法治療全書』(1830), Traité complet des méthodes de traitement des diverses maladies infantiles, traduction intégrale de la seconde édition hollandaise (1779) de Handleiding tot de kennis en geneezing van de ziekten der kinderen. In het Zweedsch geschreeven door den heere N. Rosen van Rosenstein, lyf-arts des konings van Zweeden en ridder van de Noord-Ster-Orde. Vertaald, met aanteekeningen en byvoegselen vermeerderd door Eduard Sandifort, Med. Doct. hoogleeraar in de genees-ontleed en heel-kunde op ’s lands hooge school te Leyden. Tweede druk aanmerkelyk vermeerderd. Waarby gevoegd is eene verhandeling over de gebreken, welke de kinderen fomtyds kort na de geboorte treffen en tot de heelkunde betrekkig hebben. Tweede deel. In ’s-Gravenhage by Isaac van Cleef, MDCCLXXXIX. La première édition date de 1768 et porte un titre légèrement différent. Il s’agit en fait de la traduction hollandaise par le médecin et anatomiste néerlandais Eduard SANDIFORT de : Underrättelser om barn-sjukdomar och deras bote-medel : tilförene styckewis utgifne uti de små allmanachorna, nu samlade, tilökte och förbättrade. Stockholm : På Kongl. Wet. Acad. kostnad, tryckte hos direct. Lars Salvius, 1764. (Traité des maladies des enfants), célèbre ouvrage du naturaliste, médecin, anatomiste et pédiatre suédois, Nils Rosén von ROSENSTEIN, fondateur de la pédiatrie moderne. Les chapitres sur la variole et la vaccination traduits par Genshin et corrigés par ADACHI Chôsun 足立長雋 ont circulé sous la forme de manuscrits.

スクリーンショット 2018-05-19 9

 

  Les manuscrits non publiés de Genshin abondent. Relevons pour terminer :

1Chisotto haikinshô『チソット肺焮衝』(date inconnue) ; un exemplaire conservé à la bibliothèque de l’Université Tenri concerne uniquement la traduction du chapitre sur “l’inflammation du poumon”, tiré de l’ouvrage du médecin néerlandais Lambertus BICKER : Raadgevingen, betrekkelyk de gezondheid en ziektens der geleerden. En van alle zwakke, ziekelyke, veelzittende en veeldenkende lieden. Naar den Franschen dr. vermeerderd en met aanteek. Verrijkt door L. Bicker. Rotterdam, 1765. La seconde édition porte le titre de : Raadgevingen, betrekkelyk de gezondheid en ziektens der geleerden enz. Door den Heer TISSOT, Med. Dr. en Professor, enz. enz. Naar den laatsten Franschen druk vermeerderd, enz, Door L. BIKKER, Med. Doct. enz. enz. Te Utrecht by G. van den Brink 1775. C’est en fait la traduction de l’ouvrage du médecin suisse Samuel Auguste André David TISSOT : De la santé des gens de lettres par M. Tissot, D. & P. en médecine. De la Soc. Roy. des Scienc. de Londres, de l’Acad, Méd. Phys. de Basle, de la Soc. Econm. de Berne. A Lausanne, chez Franç. Grasset & Comp. Et à Lyon, chez Benoit Duplain, libraire, grande rue Mercier, à l’Aigle. M. DCC. LXIX. L’édition originale en latin est titrée : Sermo inauguralis de valetudine litteratorum. Habitus publice die 9. Aprilis 1766. Cum novam medicinae cathedram auspicaretur. Lausannae. Ex typographia Antonii Chapuis. M D CC LXVI

2Heisuteru naikasho『歇伊私的児内科書』(date inconnue) ; la Bibliothèque de Médecine de l’Université de Kyûshû conserve cette traduction complète (sous forme de manuscrit) de Laurentius Heister : Praticaal geneeskundig handboek, of kortbondige echter volkomene onderrechting, om de inwendige ziektens ’t best te geneezen. Nevens een voorafgaande verhandeling van de voortreft-felykheit en uitstekendheit der mechanisch-geneeskundige leerwyse. Uit ’t de laatste Hoogduitsche drukken vertaald. Te Amsterdam, by Jan Morterre MDCCLXII, qui est la version hollandaise de l’original allemand du médecin anatomiste, chirurgien et botaniste Lorenz HEISTER, D. Laurentii Heisters Practisches medicinisches Handbuch, oder kurtzer, doch hinlänglicher Unterricht, wie man die innerlichen Kranckheiten am besten curiren soll. Nebst einer Abhandlung von der Vortrefflichkeit der mechanischen Artzeney-Lehre2. Aufl. 1749. EZAWA Yôju 江沢養樹 traduira également la version hollandaise de l’ouvrage de HEISTER sous le titre de Naika yôryaku『内科要略』. [cf. infra]

スクリーンショット 2018-05-19 9

3Heisutoru yakusen-ron『歇乙斯的児薬泉論』(date inconnue), traduction de Heelkundige onderwyzingen, waar in alles wat ter heling en genezing der uiterlyke gebreken behoort, benevens de maniere van verbinden, gevonden word, zynde te gelyk met een goed getal werktuigen, tot de heelkonst die-nende, voorzien, door Hendrik Ulhoornna de laatste Hoodg. dr. in het Nederd. gebragt, verm. enz. 2 dln. Amsterdam, 1741Tweede druk. t’Amsterdam, by Gerrits de Groot en Jan Morterre1755, version hollandaise par Hendrik ULHOORN d’un autre ouvrage du fondateur de la chirurgie scientifique en Allemagne, Lorenz HEISTER : D. Laurentii Heisters Chirurgie, In welcher Alles, was zur Wund-Artzney gehöret, Nach der neuesten und besten Art gründlich abgehandelt und In vielen Kupffer-Tafeln die neu-erfundene und dienlichste Instrumenten Nebst den bequemsten Handgriffen der Chirurgischen Operationen und Bandagen deutlich vorgestellet werdenNürnberg, 1724. Il existe une autre traduction : celle d’ÔTSUKI Gentaku 大槻玄沢, Yôi shinsho『瘍医新書』(1790) publiée en 1825, qui concerne les chapitres 1 à 54 de l’Introduction, Livre Premier (Einleiding, Boek 1).

スクリーンショット 2018-05-19 9

4Isuhorudingu kyôji naigeka gakuto kyûrisetsu『伊斯忽爾陳屈教示内外科学徒究理説』(date inconnue). La bibliothèque de l’Université Tenri possède un brouillon de la traduction des chapitres 35 à 150 de Natuurkundig Handboek voor Leerlingen in de Heel- en Geneeskunde, van J. N. Isfording, naar het Hoogduitsch door G. J. van Epen, Amsterdam, bij C. G. Sulpke. 1826; titre hollandais d’une traduction par Gerhardus Johannes van EPEN de l’ouvrage du médecin et chirurgien allemand Johann Nepomuk ISFORDING Elder von Kostnitz : Naturlehre für angehende Ärzte und Wundärzte, als Einleitung in das Studium der Heilkunst; zum Gebrauche der Vorlesungen für die feldärztlichen Zöglinge der medicinisch-chirurgischen Josephs-Akademie. Wien, Kaulfuss und Armbruster, 1814. Il s’agit d’un manuel de physique pour les étudiants en médecine. Notons que la bibliothèque des Industries chimiques Takeda conserve, elle, un brouillon de la traduction des chapitres 132 à 143 par Yôan, le fils adoptif de Genshin, titré Hirari-hen『光篇』(date inconnue).

スクリーンショット 2018-05-19 9

5Ensei ikan byôki-hen『遠西医鑑病機編』(date inconnue), traduit par Genshin et corrigé par OGATA Kôan緒方洪庵, également auteur de la version révisée, Ensei genbyô yakuron 『遠西原病約論』(date inconnue). Kôan publiera sa propre traduction (compilation) sous le titre de Byôgaku tsûron『病学通論』(3 volumes) en 1849. Les trois traductions précitées sont basées sur Pathologie, of ziektekunde. Dl. I. Pathogenie. Uit het Hoogd. vert. door C. H. Brink. Amsterdam, 1801, qui est la version hollandaise de Pathologie : zu academischen Vorlesungen : Pathogenie. Jena : Acad. Buchhandlung (1)1799, un ouvrage du célèbre médecin allemand (premier médecin du roi de Prusse Frédéric III, de Gœthe, etc.), Christoph Wilhelm HUFELAND, professeur de pathologie à l’Université de Berlin, reconnu comme le précurseur de la médecine préventive anti-vieillissement et père de la macrobiotique. 

* Pour le Byôgaku tsûron『病学通論』, Kôan s’est également référé (notamment pour la partie traitant du choléra) au Handboek der bijzondere pathologie en therapie, van Dr. J. W. H. Conradi, Hoogleraar te Göttingen.  Naar de vierde hoogduitsche uitgave. Vertaald door J. B. Stokvis Jr. 2 dln. Amsterdam, 1832-37, traduction par le médecin néerlandais Joseph Barend STOKVIS, Jr. de la 4eédition de Handbuch der Speciellen Pathologie und Therapie : zum gebrauche bei seinen vorlesungen. Erster Band, Vierte Ausgabe. 1811 (?), du médecin pathologiste allemand Johann Wilhelm Heinrich CONRADI.

スクリーンショット 2018-05-19 9 

6Konsuburyuku daijûsanpen『コンスブリュク第十三篇』(date inconnue), traduction sommaire, dont un brouillon est conservé à la bibliothèque de l’Université Tenri, des chapitres 305 à 308 de Handboek der algemeene ziektekunde, door G. W. Consbruch. Koninklijk Pruissisch Hofraad enz. enz. Practiserend Geneesheer te Bielefeld, Lid van verscheiden geleerde Genootschappen. Naar het Hoogduitsch door F. van der Breggen, Cornz. Med. Doct. te Amsterdam. Te Amsterdam, bij Lodewijk van Es, 1817, version hollandaise, par le professeur de médecine Frans van der BREGGEN Cornelisz, de Pathologisches, Taschenbuch , Leipzig (1802), ouvrage du médecin allemand Georg Wilhelm Christoph CONSBRUCH.

7Nîuuenhoisu kinasetsu『ニーウウエンホイス幾那説』(date inconnue). Il s’agit de la traduction (copie manuscrite, conservée à la bibliothèque de l’Université Tenri) du chapitre 227, relatif à la cinchona (quinine), à partir de l’ouvrage du médecin hollandais Christianus Johannes NIEUWENHUYS : Nadeelige en bijna algemeene vooroordeelen en misbruiken in de geneeskunde, bestreden en gewijzigd, door Cs. Js. Nieuwenhuijs, arts te Amsteldam. Te Amsteldam, by Lodewijs van Es, 1818

8Risu『李子』(date inconnue), exceptée la préface, c’est la traduction complète de Genees- en Heelkundige Oeffeningen, op de rede en ondervinding steunende; waar in de voornaamste In- en Uitwendige Ziektens beschreven, en derzelver oorzaken, kentekenen, voorzeggingen en genezingwyze worden aangetoont, met byvoegzelen en aanmerkingen, Ter handleiding voor de genen, die de Genees- en Heelkonst op goede gronden tragten te oeffenen, door Wouter van Lis 's Lands Medicinae Doctor, te Bergen op den Zoom. Te Middelburg, by A. L. Callenfels en L. Taillefert., Dz. Boekverkopers, 1763, ouvrage du médecin et pharmacien hollandais Wouter van LIS.

スクリーンショット 2018-05-19 9

9Shin’yaku teiden naigai chiryôsho『新訳帝田内外治療書』(date inconnue), la copie manuscrite conservée à la bibliothèque de l’Université Tenri est une traduction de la partie Geneeskunde [médecine] de Genees- en heelkundig onderwys voor land- en zee-chirurgyns, vervattende een kort begrip der ontleed- gezondheid- ziekte- genees- en heelkunde, nevens de nieuwste en zekerste Genees- en Heelmiddelen; ... Uit het hoogduitsch vertaald en met de gewoone ziekten ter Zee, derzelver behandelinge en verdere aanmerkingen, verrykt, door A. Schrage. Amsterdam, By J. B. Elwe, Boekverkoper, 1782, d’Anton SCHRAGE, édition hollandaise d’un ouvrage de l’alchimiste franc-maçon rosicrucien, chirurgien en chef de l’armée prussienne et médecin personnel de Fréderic le Grand (Frédéric II de Prusse) Johann Christian Anton THEDEN, traitant de chirurgie navale (mais les pages 378 à 439 sont consacrées à la médecine) ; il s’agit de : Johann Christian Anton Thedens Königl. Preuß. dritten Generalchirurgus, Regimentsfeldscheers des hochlöblichen Artilleriecorps, und Mitgliedes der Römischkaiserl. Akademie der Naturforscher Unterricht für die Unterwundärzte bey Armeen, besonders bey dem Königlich-Preußischen Artilleriecorps. Zweite vermehrte und verbesserte Auflage. Mit Königl. Preuß. Churf. Und Sächs. Und Churf. Branden-burgischen allergnadigsten Freyheiten. Berlin 1778. Bey Friedrich Nicolai, Buchhändler unter der Stechbahn.

スクリーンショット 2018-05-19 10

10Supurengeru『斯布廉傑爾』(date inconnue). La bibliothèque de l’Université Tenri conserve un brouillon de la traduction sommaire des chapitres 1 à 392 de Handboek bevattende de algemeene regelen ter behandeling der ziekten, (Therapia generalis) : ten dienste vooral van jonge genees- en heelkunst-oefenaren, in steden en platten lande. Uit het Lat. vert. door G. J. Pool. Amsterdam, 1825, traduction du médecin hollandais Ger(h)ardus Jacob POOL de l’ouvrage en latin du botaniste et médecin allemand Kurt Polycarp Joachim SPRENGEL : Therapia Generalis, 1816.

11Marushikaruru fujin shônisho『マルシカルル婦人小児書』(date inconnue). Le brouillon conservé à la bibliothèque de l’Université Tenri est la traduction des chapitres 24 à 28 d’un volume hollandais sur les maladies affectant les femmes, Geneeskundig geschenk aan jonge dochters, gehuwde vrouwen, zwangere- en kraamvrouwen, moeders, minnemoeders en bakers … ter zelfbehoudenisse, gelukkige zwangerschapen bevallinge enz. Naar het Hoogd. Amsterdam, 1803. Il s’agit au départ, d’un ouvrage (non-identifié) du médecin allemand H. G. MARSCHALL.

12Kaisei shin’yaku kitai no setsu『改正新訳奇胎的説』, la traduction de Genshin, corrigée par ÔTSUKI Gentaku大槻玄沢 en 1804, concerne un chapitre sur la grossesse extra-utérine, mais l’ouvrage original n’a pu être identifié.

13Jiinshû『字韻集』(date inconnue), manuscrit où Genshin note une correspondance phonétique des syllabes (prononciation hollandaise) et des caractères chinois qu’il utilise pour transcrire les termes (noms propres compris) rencontrés lors de ses traductions. Exemples :

スクリーンショット 2018-05-19 10

 

スクリーンショット 2018-05-19 10

スクリーンショット 2018-05-19 10 

14Jakô yakusetsu『麝香訳説』(date inconnue), manuscrit qui traite du musc (jakô「麝香」). Genshin détaille tout d’abord les différentes transcriptions du mot en katakana : mosukyusu「モスキュス」, myusukusu「ミュスクス」, mosuku「モスク」, myusukyusu「ミュスキュウ」, note le mot hollandais mosck (actuellement muskus) qu’il fait suivre des transcriptions mosu「モス」et myusuku「ミュスク」, puis musukus「ムスクス」et précise que le terme vient du grec via l’arabe. Les quelques pages qui suivent détaillent la provenance de cette matière animale (par exemple : à partir d’une glande d’une variété de cerfs) et l’usage qui en est fait en pharmacologie. La page de titre porte la mention :「独禄厥烈印」ドロゲレイン(dorogerein), à rapprocher vraisemblablement du Remerei dorogerein 『レメレイドロゲレイン』, l’un des titres donnés par UDAGAWA Yôan dans la “liste d’ouvrages de botanique parvenus au Japon” qu’il dresse en fin de son Shokugaku dokugo『植学独語』, un manuscrit non publié (3 volumes et un supplément illustré), présumé de 1837. Il s’agit de la traduction hollandaise par le médecin hollandais Cornelius van PUTTEN du Dictionaire ou Traité Universel des Drogues Simples du pharmacien-apothicaire et chimiste français Nicolas LÉMERY. 

* Pour le détail de cet ouvrage dont il existe plusieurs traductions japonaises, voir infra : Bibliographie et filiation des ouvrages de botanique cités par UDAGAWA Yôan 宇田川榕庵 dans le『植学独語』Shokugaku dokugo.

スクリーンショット 2018-05-19 10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Publicité
Publicité
Commentaires
Newsletter
Publicité
Archives
Rangaku
Pages
Visiteurs
Depuis la création 10 370
Publicité